Nga-Trung dựa vào nhau 

Moscow và Bắc Kinh hiện đang hoàn tất công việc chuẩn bị cho cuộc tập trận ở biển Đông. Mặc dù đây là lần thứ 5 Nga và Trung Quốc tiến hành tập trận hải quân chung nhưng là lần đầu tiên các Hạm đội hải quân của Trung Quốc và Nga tiến hành tập trận ngay tại khu vực "nóng nhất" châu Á-Thái Bình Dương. 

Cuộc tập trận hải quân Nga-Trung 2016 cũng là chủ đề thảo luận bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G20 vừa diễn ra tại Hàng Châu, Trung Quốc. Mặc dù Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 5-9 tuyên bố rằng cuộc tập trận trên “không đụng chạm đến lợi ích của bất kỳ quốc gia nào," nhưng chỉ huy Hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ, Đô đốc Scott Swiff, cáo buộc Bắc Kinh và Moscow đang “nỗ lực làm trầm trọng thêm tình hình tại biển Đông, vốn đã rất phức tạp”.  

Mới đây, báo Navy Times đã công bố thông tin nói rằng các tàu khu trục Stethem, Spruance và Momsen của hải quân Mỹ xuất hiện ở gần các hòn đảo tranh chấp trên biển Đông. Navy Times dẫn lời người phát ngôn chỉ huy Hạm đội Thái Bình Dương, Trung úy Clint Ramsden, gọi những hành động của các tàu khu trục là “sự hiện diện thường xuyên” trong khu vực. Theo nguồn tin của Navy Times, Lực lượng hải quân Mỹ sở hữu 7 tàu trong khu vực gồm: tàu sân bay Ronald Reagan, 2 tuần dương hạm và 4 tàu khu trục. Tàu ngầm hạt nhân USS Mississippi của hải quân Mỹ được trang bị các tên lửa hành trình cũng tham gia tuần tra ở vùng biển này. 

Hiện nay, dường như Nga đang giúp Trung Quốc đối phó với mối đe dọa từ phía Mỹ bằng cách tham gia cuộc tập trận hải quân chung tại biển Đông. Theo thông báo, ngoài việc hoàn thiện các kỹ năng tác chiến trên biển, trong giai đoạn cuối của cuộc tập trận Nga-Trung “dự kiến diễn ra cuộc đổ bộ bằng đường biển và đường không lên các hòn đảo giả định bị xâm chiếm”. Moscow không đưa ra quan điểm chính thức, ủng hộ hay không ủng hộ các hành động của Trung Quốc tại các hòn đảo đang có tranh chấp ở biển Đông. Tuy nhiên, ngay sau phán quyết của Tòa Trọng tài hôm 12-7 bác bỏ những tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở biển Đông, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại cuộc gặp với Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Jean-Claude Juncker vẫn ngang nhiên tuyên bố trắng trợn rằng “những hòn đảo này là phần không thể tách rời của lãnh thổ Trung Quốc”. Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Trung Quốc cũng tuyên bố ngang ngược rằng “dù Tòa Trọng tài có đưa ra phán quyết như thế nào đi nữa thì lực lượng vũ trang Trung Quốc sẽ vẫn kiên định bảo vệ cái gọi là chủ quyền, an ninh và lợi ích (do Bắc Kinh tham lam tự tuyên bố - PV) của nước này tại biển Đông. 

Giới chuyên gia cho rằng hành động này của Trung Quốc nhằm “thiết lập sự kiểm soát nhờ sức mạnh quân sự ở khu vực chiến lược cực kỳ quan trọng gần eo biển Malacca, nơi có tới 60% hàng hóa thương mại của Trung Quốc và 80% lượng dầu mỏ nhập khẩu của nước này được vận chuyển qua. Ngoài ra, vùng biển xung quanh quần đảo Trường Sa rất giàu nguồn lợi thủy sản và theo đánh giá của một số chuyên gia, thì nơi đây còn có trữ lượng lớn dầu mỏ và khí đốt.

Vậy Nga được lợi gì khi tiến hành tập trận hải quân chung với Trung Quốc gần các hòn đảo tranh chấp trên biển Đông? Theo chuyên gia quân sự Song Min-jung, cuộc tập trận hải quân Nga-Trung 2016 sắp tới “nhằm khôi phục sự cân bằng sức mạnh trong khu vực vốn bị phá vỡ bởi quan hệ hợp tác trước đó giữa Mỹ và Nhật Bản”. Chuyên gia này cho rằng, trước đó Nga và Trung Quốc đã “tiến hành các cuộc tập trận tại Hoàng Hải, biển Hoa Đông và Địa Trung Hải. Biển Đông mang lại nhiều cơ hội hơn và cuộc tập trận lần này sẽ có quy mô lớn hơn”. Ông Song Min-jung nhấn mạnh thêm rằng “mong muốn của Moscow khi đứng về phía Bắc Kinh là để đổi lấy những ủng hộ về kinh tế, chính trị và địa chính trị từ phía Trung Quốc trong bối cảnh Moskva đang bị phương Tây bao vây cấm vận”.

Đồng quan điểm, hành viên Viện Hàn lâm Khoa học Quân sự Nga, Đại tá Edward Rodyukov cho rằng, việc Nga tham gia tập trận hải quân chung với Trung Quốc không chỉ vì lý do địa chính trị mà còn cả những lý do quân sự “để cùng chống lại sự bá quyền của Mỹ và khả năng sử dụng cơ sở hạ tầng quân sự của Trung Quốc để phục vụ hạm đội của Nga (trong đó có tàu ngầm) hoạt động trong khu vực này”. 

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Putin đang liên thủ chống Mỹ.     Ảnh tư liệu

Vì sao Trung Quốc cần liên minh với Nga?

Trong khi đó,  trang "ria.ru/analytics" cho rằng liên minh chính trị-quân sự thực tế giữa Nga và Trung Quốc đã tồn tại từ lâu nay và không phải là một bí mật. Tại Hội nghị Thượng đỉnh G20 vừa kết thúc, lãnh đạo Trung Quốc lần đầu tiên tuyên bố về sự cần thiết "chính thức hóa quan hệ" với Nga một cách công khai đến mức vượt ra ngoài tất cả truyền thống ngoại giao và chính trị của nước này. Tuyên bố về việc cần thiết phải "tăng cường ủng hộ chính trị lẫn nhau, ủng hộ nước bên kia trong bảo vệ chủ quyền" được Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra tại Hội nghị Thượng đỉnh G20. Hơn thế nữa, đối trọng Nga-Trung với Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã được nhắc đến từ năm 2014.

Tàu khu trục chống ngầm được Nga điều đến biển Đông tập trận với Trung Quốc.     Ảnh tư liệu

Nga và Trung Quốc không giấu giếm việc họ không chỉ phối hợp chính sách quốc tế, mà cả hành động trong lĩnh vực quân sự. Hàng loạt cuộc tập trận chung, trong đó có tập trận hai đội tàu ở Thái Bình Dương, đã cho thấy quân đội hai nước đang xử lý việc phối hợp hành động chống lại địch thủ chung. Việc Trung Quốc muốn chính thức hóa quan hệ với Nga cho thấy tình hình đã thay đổi.

Những đề nghị công khai bất ngờ của Nga về việc làm sâu sắc hơn và chính thức hóa quan hệ chính trị - quân sự với Trung Quốc vượt ra ngoài dự đoán. Tuy nhiên, đề nghị của Trung Quốc lại dễ giải thích nếu chúng ta nhớ lại các sự kiện xảy ra trước đó trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh G20. Ngày 2 đến 3-9-2016 tại Vladivostok diễn ra Diễn đàn kinh tế phương Đông, nơi Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gặp Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe. Tại cuộc gặp, hai bên đã thảo luận vấn đề các hòn đảo tranh chấp Nam Kuril theo cách gọi của Nga, còn Nhật Bản gọi là Vùng lãnh thổ phương Bắc. Sau hội đàm, Thủ tướng Abe tuyên bố về các dự án đầu tư lớn của nước này vào Viễn Đông của Nga, còn lãnh đạo Nga nói về việc cần thiết phải giải quyết tranh chấp lãnh thổ Nga-Nhật trên cơ sở nhượng bộ lẫn nhau.

Tuy nhiên, Tổng thống Putin bác bỏ đổi đảo lấy đầu tư. Ông nói: "Chúng tôi không buôn bán lãnh thổ" nhưng cũng chỉ rõ về sự nhượng bộ của Nga. Thứ nhất, nhượng bộ chỉ có thể đạt được trong khuôn khổ thỏa thuận năm 1956, có nghĩa là Nhật Bản chỉ có thể được nhận đảo Shikotan và quần đảo Habomai sau khi ký hiệp ước hòa bình. Thứ hai, chủ quyền của Nhật Bản đối với các hòn đảo sẽ bị hạn chế, còn quyền lợi kinh tế của Nga phải được bảo vệ. Thứ ba, giữa Nga và Nhật Bản phải có bầu không khí tin cậy, sau đó mới có thể bắt đầu đàm phán. Đây là yêu cầu mới, trước kia chưa hề được đưa ra khi thảo luận vấn đề quần đảo Nam Kuril. Ông Putin còn chỉ rõ quan hệ nào ông coi là "bầu không khí tin cậy", ông nêu ví dụ quan hệ Nga-Trung Quốc đã trở thành nền tảng để giải quyết tranh chấp lãnh thổ giữa Moscow và Bắc Kinh. 

Mặc dù vậy, sự xích lại gần nhau giữa Nga và Nhật Bản là vấn đề không chỉ đối với Mỹ, mà còn với Trung Quốc. Bắc Kinh và Tokyo là những đối thủ cạnh tranh truyền thống trong cuộc tranh giành vai trò dẫn đầu tại Đông Nam Á. Khi Nhật Bản còn tồn tại vấn đề với Nga, Trung Quốc có thể tự xem là mình "rảnh tay". Trước nguy cơ đáp trả phối hợp giữa Moscow và Bắc Kinh, Tokyo sẽ không dám có hành động. Tuy nhiên, nếu quan hệ giữa Nhật Bản và Nga được tháo ngòi, Trung Quốc không chắc có thể nhắm đến sự ủng hộ của Moscow trong tranh chấp lãnh thổ với Tokyo. Vì vậy mà Bắc Kinh bất ngờ đề nghị thay liên minh chính trị-quân sự không chính thức giữa hai nước, vốn để tự vệ trước thế thống trị của Mỹ, bằng các nghĩa vụ được chính thức hóa, đảm bảo sự hỗ trợ lẫn nhau không chỉ chống lại Mỹ, mà còn chống lại các đồng minh của Mỹ, và ở Thái Bình Dương thì trước hết là Nhật Bản. 

Quá trình chính thức hóa quan hệ giữa Nga và Trung Quốc sẽ phức tạp, song có khả năng hai bên sẽ ký kết hiệp ước vì ba lý do sau: Thứ nhất, khi tuyên bố muốn củng cố và chính thức hóa hợp tác, Bắc Kinh không thể "quên đi" mà không bị mất mặt, họ cần phải ký một hiệp ước. Thứ hai, đối với Nga, liên minh chính trị-quân sự với Trung Quốc là có lợi vì sẽ khiến Nhật Bản có thái độ xây dựng hơn trong quan hệ với Moscow. Thứ ba, cả Nga và Trung Quốc đều sẽ cố gắng xây dựng nghĩa vụ của mình sao cho quyền lợi quốc gia của họ được bảo vệ tối đa.