Các bộ trưởng ngoại giao ASEAN quyết tâm tăng cường tham vấn trong ASEAN nhằm thúc đẩy những nguyên tắc nói trên, nhất quán với Hiệp ước Thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á (1976) và Hiến chương ASEAN (2008).

Thông báo trên của ASEAN được đưa ra sau khi Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 45 diễn ra tại Phnom Penh kết thúc ngày 13-7 đã không đưa ra được thông cáo chung.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, chuyên gia Hoàng Anh Tuấn, giám đốc Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Ngoại giao), nhận định sáu nguyên tắc cơ bản được ASEAN tái khẳng định lần này có bốn điểm đáng chú ý. Một là, các nguyên tắc này từng được khẳng định tại các hội nghị ngoại trưởng trước đây liên quan tới biển Đông. Nhưng lần này, trong bối cảnh các thành viên ASEAN còn một số khác biệt trong việc nhìn nhận vấn đề, ASEAN càng cần phải thống nhất lại các nguyên tắc chung này. Hai là, việc tái khẳng định sáu nguyên tắc nền tảng giúp tháo gỡ bế tắc trong ASEAN vì ASEAN có rất nhiều vấn đề cần làm để thúc đẩy hợp tác liên kết nội khối, xây dựng cộng đồng và hợp tác với đối tác bên ngoài. Ba là, trong số sáu nguyên tắc, nguyên tắc thứ 3 “sớm kết thúc COC” chính là một cách tạo sức ép với Trung Quốc. Khi các thành viên ASEAN đều đồng thuận về COC thì Trung Quốc khó có thể trì hoãn hơn. Bốn là, tuyên bố chung này chính là ghi nhận các thành viên ASEAN đã có nhận thức chung: “Biển Đông là vấn đề lớn, quan trọng, ảnh hưởng tới cả khu vực và tất cả các nước không thể lảng tránh mà phải giải quyết vấn đề này”.

Dưới góc nhìn của mình, tiến sĩ Lê Vĩnh Trương (thuộc Quỹ Nghiên cứu biển Đông) cho rằng chính sự thất vọng của thế giới đối với kết quả Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN vừa qua đã khiến ASEAN cảm thấy phải có trách nhiệm cao hơn trong việc tìm kiếm phương cách giải quyết hòa bình cho vấn đề biển Đông. “Tuyên bố chung này thể hiện quyết tâm của một ASEAN vừa tôn trọng luật pháp quốc tế vừa là một tổ chức có những sáng kiến và trách nhiệm với cộng đồng. Tất cả sáu điểm này cũng là sáu điểm rất căn bản trong luật pháp quốc tế, thể hiện những cách ứng xử của những dân tộc văn minh với nhau” - ông Lê Vĩnh Trương nói.

Cũng trong chiều 20-7, Philippines thông báo “hài lòng” với kết quả mới này của ASEAN.

Còn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết “ghi nhận” quan điểm của ASEAN về vấn đề biển Đông, nhưng vẫn nói thêm là “Trung Quốc có cơ sở pháp lý và lịch sử đầy đủ” với đòi hỏi chủ quyền của mình. Cho đến nay, không có bất kỳ nước nào trên thế giới thừa nhận đường 9 đoạn như lưỡi bò liếm trọn biển Đông của Trung Quốc, vì đòi hỏi đó đi ngược lại tất cả nguyên tắc luật pháp cơ bản mà cả thế giới đang tuân thủ.

Giới quan sát nhìn nhận các nước Đông Nam Á nói chung hiểu là họ phải hợp sức thành một mặt trận thống nhất về các vấn đề thì sẽ được đối xử như một thế lực mạnh mẽ ở khu vực hay trở thành trung tâm của bất kỳ cấu trúc an ninh khu vực châu Á nào trong tương lai. Trung Quốc hẳn đã hiểu thái độ ngày càng to tiếng, thích sử dụng cơ bắp của mình trên biển đã khiến nhiều nước Đông Nam Á tránh xa. Cho đến nay, Trung Quốc đã mất đi nhiều thiện cảm ở khu vực mà nước này đã gầy dựng những năm 1990 và đầu những năm 2000 khi Trung Quốc thông qua việc đồng ý về mặt nguyên tắc hình thành COC, cũng như sử dụng tất cả những chiêu bài hấp dẫn để quyến rũ lấy lòng như tài trợ, ngoại giao, trao đổi văn hóa ở Đông Nam Á.

Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về vấn đề biển Đông

1. Thực hiện đầy đủ Tuyên bố về cách ứng xử của các bên tại biển Đông (DOC).

2. Hướng dẫn thực hiện DOC.

3. Sớm đạt được Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC).

4. Hoàn toàn tôn trọng các nguyên tắc đã được thừa nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS).

5. Các bên tiếp tục kiềm chế và không sử dụng bạo lực.

6. Giải quyết hòa bình các tranh chấp, phù hợp với các nguyên tắc đã được thừa nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS.

KHỔNG LOAN (tuoitre)