Ngày 07/07/2014, Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA, gọi tắt là Tòa án) ở La Hay, Hà Lan đã ra phán quyết về biên giới trên biển giữa Bangladesh và Ấn Độ trong vịnh Bengal. Điều này đã giúp giải quyết một tranh chấp kéo dài giữa hai bên và sẽ giúp tạo cơ sở vững chắc cho việc quản lý mang tính hợp tác về vịnh này cũng như các nguồn tài nguyên của nó. Phán quyết này là quan trọng do bên cạnh sự phụ thuộc của quốc gia ven biển vào nguồn cá của vịnh, khu vực này được cho là có trữ lượng phong phú về dầu mỏ và khí đốt tự nhiên.

Kết quả “hai bên cùng thắng” hay “hai bên cùng mất”?

Sau các cân nhắc phức tạp liên quan đến bằng chứng lịch sử và bản đồ, Tòa án đã xác định vị trí điểm cuối của ranh giới trên đất liền giữa hai nước, và sau đó phân định ranh giới giữa hai nước về vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa trong và ngoài 200 hải lý của họ. Bangladesh đã được trao 19.467 km² trong tổng số 25.602 km² của vùng biển tranh chấp, mặc dù Ấn Độ vẫn có một khu vực thềm lục địa rộng lớn về phía Nam của vịnh.

Phán quyết này đã được mô tả khác nhau. Có người gọi đó là một kết quả "hai bên cùng thắng". Người khác lại nói đó là kết quả có "bên thắng, bên thua". Với Bangladesh, việc giành được khoảng 4/5 diện tích khu vực tranh chấp được một số phương tiện truyền thông ca ngợi nước này là "người chiến thắng". Tuy nhiên, cả hai nước đã công khai xem phán quyết này như là một kết quả mà "hai bên cùng thắng".

Bộ trưởng Ngoại giao Bangladesh gọi đó là "một chiến thắng cho tình hữu nghị giữa Bangladesh và Ấn Độ”, trong khi Ấn Độ cũng hoan nghênh phán quyết này. Một tuyên bố từ Bộ Ngoại giao của Ấn Độ nói rằng việc giải quyết vấn đề biên giới sẽ "tăng cường hiểu biết lẫn nhau và thiện chí giữa Ấn Độ và Bangladesh bằng cách đóng lại một vấn đề bị trì hoãn từ lâu”. Việc Ấn Độ chào đón quyết định này là một minh chứng vững chắc về sự chú trọng của Thủ tướng mới Modi vào việc xây dựng các liên kết chặt chẽ hơn với các nước láng giềng của Ấn Độ.

Các cân nhắc chủ yếu

Trong các đệ trình của mình lên Tòa án, Ấn Độ yêu sách một đường biên giới dựa trên nguyên tắc trung tuyến, tuy nhiên Bangladesh đòi hỏi chủ quyền dựa trên sự phân định công bằng (theo luật pháp quốc tế). Điều này đồng nghĩa với việc một diện tích khá lớn tranh chấp có sự chồng lấn về tuyên bố chủ quyền giữa Ấn Độ và Bangladesh.

Đòi hỏi của Bangladesh là điều dễ hiểu. Bangladesh được mô tả giống như một đất nước bị “khóa chặn vùng biển”. Nằm ở phần đầu của vịnh Bengal, nước này bị khóa chặt bởi các vùng biển của Ấn Độ và Myanmar. Nếu không được xét xử công bằng có lợi cho mình, Bangladesh sẽ chỉ có một vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa nhỏ.

Về cơ bản Tòa án đã chấp nhận lập luận đó của Bangladesh. Tòa án công nhận rằng phần lõm của vịnh Bengal tạo ra các điều kiện không công bằng cho Bangladesh. Kết quả là, Tòa án đã điều chỉnh các đường trung tuyến giả định về phía Tây nhằm mang lại cho Bangladesh một diện tích lớn hơn để có được một kết quả phán quyết công bằng.

Trong việc phân định biên giới thềm lục địa, Tòa án đã công nhận rằng ranh giới này mở rộng đến một khu vực nằm ngoài 200 hải lý tính từ bờ biển của Bangladesh và trong vòng 200 hải lý từ bờ biển của Ấn Độ nằm ở phía Đông của đường ranh giới. Phán quyết đó đã tạo ra một "vùng xám" nơi mà Bangladesh có các quyền chủ quyền đối với thềm lục địa, trong khi Ấn Độ có các quyền đối với vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) cũng như với các nguồn tài nguyên trong vùng nước này.

“Vùng xám” này chồng lấn với một vùng trước đó được xác lập khi Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS) phân định ranh giới trên biển giữa Bangladesh và Myanmar. Trong khi phần nằm dưới đáy biển và lòng đất ở khu vực này thuộc về Bangladesh, một ranh giới cột nước hiện nay là đòi hỏi (cần phân định) giữa Ấn Độ và Myanmar.

Một ranh giới thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế riêng biệt không phải là duy nhất. Nó vẫn đang chờ đợi cách thức các bên sẽ chấp nhận phần phán quyết này như thế nào. Các thỏa thuận bổ sung là đòi hỏi giữa ba bên.

Công việc còn dang dở

Ngoài vấn đề "vùng xám" còn có vấn đề khác chưa hoàn tất về các đường biên giới trên biển trong vịnh Bengal. Bangladesh, Ấn Độ, Myanmar và Sri Lanka đều nộp bản đệ trình lên Ủy ban Ranh giới Thềm lục địa (CLCS) liên quan đến các thềm lục địa mở rộng trong vịnh chồng lấn với các khu vực tuyên bố chủ quyền bởi một bên khác. Đệ trình của Ấn Độ bao gồm hai phần. Một phần mở rộng về phía Đông từ lục địa Ấn Độ và một phần về phía Tây của quần đảo Andaman.

Bằng cách mở rộng ranh giới thềm lục địa giữa Ấn Độ và Bangladesh đến điểm giao nhau với ranh giới thềm lục địa được phân định trước đó giữa Bangladesh và Myanmar, Tòa án đã xác định một điểm giao nhau về biên giới giữa 3 nước một cách hiệu quả. Vẫn còn một phần nhỏ ranh giới thềm lục địa giữa Ấn Độ và Myanmar cần được phân định trong khu vực này cũng như một khu vực ở phía Đông giữa Myanmar và quần đảo Andaman.

Tương tự như vậy, các đường ranh giới thềm lục địa vẫn cần được phân định giữa Ấn Độ và Sri Lanka, nơi mà đòi hỏi về thềm lục địa mở rộng của Sri Lanka chồng lấn với yêu sách ngoài khơi của Ấn Độ và ngoài khơi quần đảo Andaman.

Các ý nghĩa đối với khu vực

Phán quyết của Tòa án là diễn biến tích cực đối với an ninh biển ở khu vực. Nó đã giải quyết căng thẳng chính trong vịnh Bengal và mở đường cho sự hợp tác hiệu quả hơn trong việc quản lý vịnh cũng như các nguồn tài nguyên của nó. Phán quyết này đưa đến một kết quả “cùng thắng” cho tất cả các bên.

Thiện chí giải quyết vấn đề một cách hòa bình và sẵn sàng chấp nhận quyết định của Tòa án đã nâng cao uy tín về đạo đức của Ấn Độ với tư cách là cường quốc ở Nam Á. Đây là một ví dụ mà Trung Quốc có thể học hỏi (trong việc giải quyết các tranh chấp của mình) ở Đông Á. Thay vì phủ nhận tồn tại tranh chấp chủ quyền, Trung Quốc có thể mang các tranh chấp này tới trọng tài, thậm chí có nguy cơ một kết quả bất lợi hay nước này có thể giành chiến thắng.

Phán quyết của Tòa án cho thấy một minh chứng có giá trị rằng với ý chí chính trị, các tranh chấp biển có thể được giải quyết một cách hòa bình. Tuy nhiên, phán quyết này có thể không cung cấp một tiền lệ cho các tranh chấp biên giới ở vùng Biển Đông và Biển Hoa Đông. Các đảo tranh chấp ở những vùng biển đó làm tình hình biên giới trở nên đặc biệt phức tạp. Giải quyết các tranh chấp chủ quyền là một điều kiện tiên quyết của các cuộc đàm phán về biên giới.

Đó cũng là trường hợp mà không một quốc gia nào có thể bị bắt buộc phải tham gia cơ chế trọng tài để giải quyết tranh chấp biên giới trên biển. Ở giai đoạn này, có rất ít dấu hiệu cho thấy các nước Đông Á đã sẵn sàng đệ trình các đường biên giới trên biển đang tranh chấp của mình ra trọng tài quốc tế./.

Theo NGHIÊN CỨU BIỂN ĐÔNG