Ông Phạm Bình Minh cho biết, ASEAN có tầm quan trọng chiến lược, là ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Việt Nam.

Phó thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh

Việt Nam tin tưởng một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và giữ vai trò trung tâm ở khu vực sẽ góp phần bảo đảm những lợi ích lâu dài của các quốc gia thành viên cũng như người dân trong khu vực.

Phó Thủ tướng đánh giá thế nào về thành tựu của ASEAN trong nửa thế kỷ qua?

Sau 50 năm hình thành và phát triển, ASEAN đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, trong đó có thể khái quát 3 thành tựu nổi bật. Thứ nhất, ASEAN là tập hợp của các nước Đông Nam Á, có đa dạng về văn hóa, khác biệt về thể chế chính trị, nhưng cùng nhau tạo thành một tổ chức, đóng góp vào việc duy trì hòa bình, ổn định quan hệ thân thiện giữa các nước, tạo ra môi trường chung cho người dân.

Về kinh tế, ASEAN đã tạo ra thị trường rộng lớn với 630 triệu dân, tổng GDP 3.000 tỷ USD, tăng trưởng 4,7%/năm. ASEAN cũng có sự hấp dẫn đối với các nước, xây dựng liên kết kinh tế thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA), tạo ra thị trường 3 tỷ dân với tổng GDP 20.000 tỷ USD.

ASEAN còn có các cơ chế với sự tham gia của các nước lớn trên thế giới. Các cơ chế này bao trùm chính trị, an ninh, quốc phòng. Đó là giá trị của ASEAN trong khu vực và trên thế giới.

Trong tình hình hiện tại và xu thế tương lai, xây dựng được sự đoàn kết là hết sức quan trọng đối với sự sống còn trong ASEAN. Bởi đó là mẫu số chung lớn nhất các lợi ích của tổ chức. Duy trì được đoàn kết thì từ đó, ASEAN mới duy trì được vai trò trung tâm của mình.

Vai trò và những đóng góp của Việt Nam trong quá trình phát triển của ASEAN được nhìn nhận như thế nào, thưa Phó Thủ tướng?

Việt Nam đã đóng góp tích cực và có trách nhiệm trong vai trò thành viên của ASEAN từ ngày đầu tham gia. Việt Nam đã đóng góp trên những lĩnh vực như mở rộng ASEAN, từ 5 nước ban đầu trở thành cộng đồng 10 nước như hiện nay.

Việt Nam đóng góp tích cực vào việc xây dựng ASEAN trở thành cộng đồng vào năm 2016. Nước ta là một trong những quốc gia đi đầu trong việc thực hiện các mục tiêu của Cộng đồng ASEAN với 95% mục tiêu được thực hiện đến thời điểm này.

Việt Nam cũng thể hiện vai trò điều phối cơ chế với các nước ngoài khu vực như Trung Quốc, Ấn Độ, đóng góp vào việc kết nối, làm sâu sắc quan hệ giữa ASEAN và các đối tác.

Chúng ta cũng đưa ra những sáng kiến như mở rộng thành viên của Hội nghị cấp cao Đông Á, bằng cách kết nạp Nga và Mỹ ở ASEAN-10, tổ chức năm 2010 tại Hà Nội.

Đề xuất mở rộng cơ chế hỗ trợ quốc phòng như Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) với 8 đối tác là Úc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Nga, Mỹ cùng Ban Thư ký ASEAN.

Đó là những cơ chế hết sức quan trọng không chỉ trong nội bộ khối mà còn giữa ASEAN với các nước, tạo ra vị thế cho ASEAN.

Việt Nam đã hai lần đảm nhiệm thành công vai trò chủ tịch ASEAN vào năm 1998 và 2010. Ngoài ra, Việt Nam cũng đóng góp tích cực vào việc xây dựng Tuyên bố của các bên về ứng xử ở Biển Đông (DOC), duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực.

Trong bối cảnh hiện nay, đâu là những thách thức với ASEAN?

Một trong những thách thức đó là trình độ phát triển kinh tế của các nước ASEAN không đồng đều. Với sự khác biệt trong lợi ích, ASEAN đang cố gắng tạo ra điểm tương đồng giữa các nước để xây dựng cộng đồng.

ASEAN với vai trò địa chính trị quan trọng, cũng phải chịu sự cạnh tranh chiến lược của các nước lớn đối với khu vực.

Ông có thể cho biết rõ hơn về sự phối hợp của các nước trong việc đối phó với các thách thức này, ví dụ như buôn người hay cướp biển?

Trong ASEAN có các cơ chế liên kết như Bộ trưởng An ninh, Cảnh sát, Tư pháp, chống khủng bố. Đây là những cơ chế định kỳ của tổ chức, góp phần xử lý thách thức.

Với nạn buôn người, ASEAN có sự phối hợp giữa một số quốc gia với nhau. Giống như cơ chế hiện có giữa Philippines, Malaysia và Indonesia: phối hợp tuần tra trên biển để đối phó với các vấn đề trong vùng biển chung của ba nước, nhất là nạn cướp biển.

Vấn đề quan trọng sắp tới của các nước ASEAN, đó là làm sao xây dựng được cộng đồng gắn kết chính trị, liên kết kinh tế và chia sẻ trách nhiệm, thông qua việc tôn trọng Hiến chương ASEAN, thực hiện theo đúng các luật và quy định của ASEAN.

Chúng ta cũng cần đóng góp vào xây dựng đoàn kết trong ASEAN, việc tăng cường vai trò, vị thế của ASEAN, không chỉ trong khu vực mà còn trên thế giới.

Cộng đồng ASEAN hiện tác động thế nào tới tình hình hợp tác thương mại, đầu tư trong khối?

Tôi chưa có con số cụ thể, nhưng có thể nói từ khi trở thành cộng đồng, giao dịch thương mại giữa các nước ASEAN với nhau tăng lên rõ rệt. Song đối với Việt Nam, một nghịch lý là thương mại giữa nước ta và ASEAN bị giảm đi khoảng 7 đến 8%.

Mặc dù vậy, chắc chắn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam tăng lên rất nhiều. Điều này không chỉ diễn ra sau khi ASEAN trở thành cộng đồng, mà trước đó, lượng đầu tư giữa các nước thành viên với nhau đã tăng lên nhờ có các hiệp định về thúc đẩy đầu tư.

Điều đáng lo lắng là tỷ lệ thương mại của chúng ta với các nước ASEAN chưa tăng lên như chúng ta mong muốn. Lý do có nhiều, trong đó có vấn đề cạnh tranh hàng hóa.

Xin cảm ơn Phó thủ tướng, Bộ trưởng!