Diễn biến trên được đánh giá sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động của PCA, nhất là trong việc hỗ trợ đào tạo các luật sư, cán bộ tư pháp của VN thời gian tới.

Nhân sự kiện PCA sẽ mở văn phòng đại diện tại VN, Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trao đổi với PGS-TS Vũ Thanh Ca (nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế và khoa học công nghệ, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam; giảng viên cao cấp ĐH Tài nguyên và Môi trường Hà Nội) về ý nghĩa của sự kiện quan trọng này.

Vai trò quan trọng của PCA trong giải quyết tranh chấp

. Phóng viên: Xin ông giới thiệu sơ lược về lịch sử, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động của PCA.

+ PGS-TS Vũ Thanh Ca: PCA là một tổ chức liên chính phủ được thành lập năm 1899 với mục đích làm trọng tài phân xử, hỗ trợ các hình thức giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia.

Ngày nay, PCA là một thể chế trọng tài hiện đại đa diện, nằm giữa công pháp và tư pháp quốc tế, tham gia hỗ trợ giải quyết tranh chấp giữa các chủ thể quốc tế thông qua hình thức trọng tài trung gian hòa giải.

 Ban thư ký của PCA, do tổng thư ký đứng đầu, gồm một nhóm các chuyên viên pháp lý và hành chính mang nhiều quốc tịch.

PCA có thể trực tiếp giải quyết các tranh chấp hoặc có thể hỗ trợ đề xuất và chỉ định trọng tài để giải quyết các tranh chấp.

. Trong lịch sử tố tụng của PCA có thể kể đến những sự kiện nổi bật nào trong việc thể hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của cơ quan này đối với các vấn đề tranh chấp quốc tế hoặc nâng cao hiểu biết áp dụng pháp luật quốc tế của các quốc gia, thưa ông?

+ PCA có ba phán quyết nổi bật.

Đầu tiên và gần đây nhất là Phán quyết của PCA về tranh chấp biên giới giữa CH Slovenia và CH Croatia ngày 29-6-2017.

Thứ hai là Phán quyết trong vụ kiện về Biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc năm 2016. Về cơ bản, phán quyết này có lợi cho bên tranh chấp trực tiếp là Philippines, song tất cả các bên tranh chấp khác không tham gia tố tụng - VN, Indonesia, Malaysia - đều hưởng lợi từ phán quyết này.

Thứ ba là phán quyết về vụ kiện đảo Palmas giữa Mỹ và Hà Lan, vốn đã trở thành một trong những án lệ trong luật pháp quốc tế. Đảo Palmas - ngày nay còn được biết đến với tên gọi khác là đảo Pula Miangas – hiện thuộc lãnh thổ Indonesia.

PGS-TS Vũ Thanh Ca.

Ý nghĩa đối với VN và khu vực

. Việc PCA mở văn phòng đại diện tại VN sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với VN nói riêng và các nước trong khu vực nói chung, đặc biệt là ASEAN?

+ Có thể khẳng định rằng việc PCA mở văn phòng đại diện tại VN có ý nghĩa chính trị và ngoại giao cực kỳ lớn. Điều này nhấn mạnh cách tiếp cận của VN trong bảo vệ chủ quyền, các quyền và lợi ích quốc gia trên biển bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế.

Mặt khác, diễn biến trên cũng cho thấy VN luôn giải quyết các tranh chấp về lãnh thổ cũng như các quyền và lợi ích khác trên biển thông qua tiến trình chính trị, ngoại giao và pháp lý.

Đối với VN, PCA có thể hỗ trợ việc đào tạo các chuyên gia pháp lý trong các lĩnh vực khác nhau của luật pháp quốc tế.

Đáng chú ý, bên cạnh giải quyết các tranh chấp về lãnh thổ, PCA còn giải quyết nhiều vấn đề tranh chấp khác giữa các quốc gia với các tổ chức quốc tế, cũng như giữa các tổ chức tư nhân có quan hệ quốc tế với nhau.

Do đó, việc PCA mở văn phòng đại diện tại VN cũng có ý nghĩa trong lĩnh vực thương mại, giúp đào tạo nguồn nhân lực pháp lý và nâng cao hiểu biết về luật pháp quốc tế nhằm giải quyết các rủi ro trong bối cảnh nền kinh tế VN ngày càng mở cửa.

Đối với khu vực, diễn biến trên cũng có ý nghĩa quan trọng, trong bối cảnh các quốc gia ASEAN chủ trương giải quyết các tranh chấp trên biển, trên đất liền bằng biện pháp hòa bình, mà không phải là cách cách tiếp cận quân sự. Đồng thời, các quốc gia khu vực cũng sẽ hỗ trợ PCA trong việc thực hiện các sứ mệnh của mình.

Vai trò của phán quyết PCA tại Biển Đông

. Trong bối cảnh Trung Quốc thường xuyên có những hành vi gây hấn bảo vệ yêu sách sai trái, thậm chí chiếm giữ cải tạo Biển Đông, quấy rối các nước, sự hiện diện của PCA tại khu vực có ý nghĩa như thế nào?

+ Phán quyết về Biển Đông của PCA năm 2016 là một phần của luật pháp quốc tế, không thể bị thay đổi và có giá trị ở hiện tại và trong tương lai.

Có thể nói, từ khi phán quyết ra đời, các quốc gia trong và ngoài khu vực đã tự tin và sử dụng phán quyết như một công cụ pháp lý để đấu tranh phản đối Trung Quốc, trong đó nổi bật là Mỹ.

Washington đã công khai lên tiếng ủng hộ các quốc gia ASEAN, trong đó có VN, trong tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc, cũng như đã đưa ra các công hàm, thậm chí một số dự luật, đạo luật liên quan.

Không chỉ riêng Mỹ, các quốc gia ngoài khu vực như Anh, Pháp, Đức, Úc, Nhật cũng có những tuyên bố phản đối Bắc Kinh.

Trong khu vực, vai trò của phán quyết thời gian qua đã thể hiện rõ nét ở Philippines. Sau năm năm phán quyết ra đời, Manila đã có sự thay đổi trong cách tiếp cận đối với tranh chấp với Trung Quốc tại Biển Đông.

Trong đoạn băng ghi hình bài phát biểu trong phiên họp thứ 76 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hôm 22-9, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã khẳng định phán quyết Biển Đông là một phần của luật pháp quốc tế và không quốc gia nào có thể thay đổi phán quyết.

Tuy bên ngoài có vẻ Trung Quốc vẫn phủ nhận phán quyết về Biển Đông, song thực chất, Bắc Kinh được cho là đã có những thay đổi về cách tiếp cận đối với luật pháp quốc tế, trong đó có việc đề xuất các học giả nước này có những nghiên cứu mới nhằm ứng phó những sự kiện tương tự trong tương lai.

Cuối cùng, ý nghĩa của phán quyết đối với cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia trên biển của VN, cũng như các nước Đông Nam Á khác xung quanh Biển Đông là cực kì quan trọng, buộc Trung Quốc dần tuân theo phán quyết và luật pháp quốc tế.

. Xin cám ơn ông.