Năm 1998, lần đầu tiên Trung Quốc công bố sách trắng quốc phòng của họ. Đây là Sách Trắng Quốc phòng thứ 8 của Trung Quốc. Mặc dù trong sách trắng Trung Quốc vẫn lặp đi, lặp lại luận điệu cũ rích của họ là "Trung Quốc sẽ không bao giờ theo đuổi bá quyền, hành xử theo kiểu bá quyền hay bành trướng quân đội". Tuy nhiên, những hành động gây hấn của Trung Quốc trên Biển Đông và biển Hoa Đông với các nước láng giềng thời gian qua đã cho thấy rõ bộ mặt thật của Bắc Kinh và chính sách quốc phòng của họ. Hình ảnh tàu Hải quân Trung Quốc bắn cháy tàu cá của ngư dân Việt Nam hôm 20/3/2013 đã cho thấy một quân đội hiếu chiến và không có tính người.
Sách trắng quốc phòng 2013 của Trung Quốc cũng nhấn mạnh các vùng biển và đại dương có vai trò quan trọng sống còn đối với sự thịnh vượng của người dân và tương lai của đất nước Trung Quốc; kiên quyết bảo vệ lợi ích biển quốc gia là trách nhiệm to lớn của quân đội, đồng thời là phương thức quan trọng để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng sở dĩ sách trắng quốc phòng năm 2013 tập trung nhiều vào các vấn đề trên biển và lực lượng hải quân là nhằm thực hiện mục tiêu mà Đại hội 18 Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đề ra là xây dựng  Trung Quốc thành cường quốc biển. Sách Trắng 2013 nêu rõ lực lượng vũ trang Trung Quốc được giao nhiệm vụ bảo vệ biên giới và bờ biển, bảo đảm an ninh không phận, nâng cao khả năng trực chiến và gia tăng các cuộc tập trận cũng như diễn tập chiến đấu; khẳng định, Giải phóng quân Trung Quốc (PLA) sẽ tăng cường huấn luyện xa bờ và hải quân Trung Quốc sẽ tổ chức huấn luyện nhiều hình thức cho các lực lượng đặc nhiệm hỗn hợp; đồng thời nhấn mạnh, lực lượng vũ trang Trung Quốc sẵn sàng chặn đứng và đáp trả kiên quyết bất kỳ hành động khiêu khích gây phương hại đến chủ quyền, an ninh và sự toàn vẹn lãnh thổ nước này. Điều này đã cho thấy sự hiếu chiến trong chính sách quốc phòng của Trung Quốc.
Theo sách trắng quốc phòng 2013, lực lượng Hải quân Trung Quốc tổng cộng có 235 người, gồm 3 hạm đội (Bắc Hải, Đông Hải và Nam Hải). Mỗi hạm đội biên chế các sư đoàn không quân và sư đoàn thuỷ quân lục chiến, căn cứ hải quân, chi đội, khu cảnh sát biển. Tháng 9/2012, tàu sân bay đầu tiên mang tên “Liêu Ninh” được đưa vào biên chế quân chủng Hải quân. Bên cạnh lực lượng Hải quân, Trung Quốc còn có lực lượng chấp pháp bán quân đội hùng hậu (Hải giám, Hải tuần, Ngư chính…) để kiểm soát các vùng biển, chấn áp tàu cá ngư dân các nước, thậm chí cả tàu vận tải khi qua lại Biển Đông.

Sách trắng quốc phòng 2013 tiếp tục nhấn mạnh “Trung Quốc là một cường quốc hải dương cũng như trên đất liền”; khẳng định “kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia cốt lõi” và hải quân Trung Quốc có nhiệm vụ hỗ trợ việc thực thi luật biển của Trung Quốc, đánh cá và khai thác dầu khí; “tuần tra và quản lý hải giới ở vịnh Bắc bộ và khu vực biển Hoàng Sa” (Trung Quốc gọi là Tây Sa). Để giải thích thêm cho những quan điểm được nêu trong Sách trắng 2013, ngay sau khi công bố sách trắng quốc phòng, ngày 17/4/2013, tướng Trần Châu – giám đốc Học viện Quân sự Bắc Kinh đã viết trên tờ China Daily: “Các lợi ích an ninh của Trung Quốc kéo dài từ đất liền ra biển cả, lên khoảng không vũ trụ, không gian mạng, từ an ninh lãnh thổ tới các lợi ích hải ngoại, và từ các khu vực truyền thống tới các lĩnh vực phi truyền thống”.
Điểm được nhấn mạnh trong Sách trắng là Hải quân Trung Quốc cần mở rộng phạm vi hoạt động nhằm bảo vệ “những lợi ích hải ngoại của Trung Quốc đã trở thành một bộ phận cấu thành các lợi ích quốc gia của Trung Quốc”, trong đó có việc “đảm bảo an ninh cho vận chuyển năng lượng và tài nguyên, các tuyến đường biển chiến lược, cũng như cho công dân và quyền lợi người Trung Quốc ở hải ngoại”.
Sách trắng nêu bật vấn đề tranh chấp chủ quyền lãnh thổ biển đảo, trong đó đổ lỗi cho “một số nước láng giềng đang có những hành động làm phức tạp và trầm trọng thêm tình hình, và Nhật đang gây rối xung quanh vấn đề đảo Điếu Ngư”. Đây là việc làm “vừa ăn cướp vừa la làng” của Bắc Kinh. Trong vòng vài năm trở lại đây, Trung Quốc đã bao lần quấy rối các hoạt động kinh tế bình thường của các nước láng giềng trong vùng biển của các nước này, thậm chí cắt cáp của các tàu thăm dò khảo sát. Chính sách quốc phòng của Trung Quốc càng đáng lên án nếu xét đến việc thời gian qua lực lượng Hải giám và Hải quân Trung Quốc thường xuyên dùng vũ lực trấn áp ngư dân của các nước ven biển Đông.
Sách trắng không nêu đích danh Mỹ, nhưng gián tiếp phê phán chính sách “tái cân bằng” của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương; ám chỉ rằng Mỹ đang gây nên “sự căng thẳng ở châu Á - Thái Bình Dương thông qua việc tăng cường sự hiện diện quân sự tại khu vực và củng cố quan hệ với các đồng minh”. Về vấn đề quần đảo Senkaku, Sách trắng 2013 đã chỉ đích danh Nhật là nguyên nhân gây ra căng thẳng. Đồng thời, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc còn nhấn mạnh Chính phủ và quân đội Trung Quốc có đủ quyết tâm và năng lực để bảo vệ chủ quyền biển đảo “Điếu Ngư” (Senkaku) và cho rằng vấn đề quan trọng hiện nay là Nhật Ban phải chấm dứt ngay các hành vi “xâm phạm chủ quyền lãnh thổ” của Trung Quốc để giải quyết thoả đáng vấn đề liên quan.
Các nhà phân tích cho rằng sở dĩ Sách trắng nhấn mạnh đến các thách thức từ phía hai nước lớn Mỹ và Nhật chủ yếu là để biện minh cho việc Trung Quốc tiếp tục tăng ngân sách quốc phòng hai chữ số hàng năm. Con số ngân sách quốc phòng được công bố còn thấp hơn nhiều con số trên thực tế, trong đó chủ yếu tập trung cho việc tăng cường lực lượng Hải quân. Đánh giá về sách trắng quốc phòng năm 2013 của Trung Quốc, ông Dennis J. Blasko, một cựu quân nhân Hoa Kỳ làm việc tại đại sứ quán Mỹ ở Bắc Kinh, người viết cuốn sách “Quân đội Trung Quốc ngày nay” cho rằng, rất ít các thông tin có giá trị trong những trang Sách trắng Quốc phòng 2013 vừa được công bố ngày 16/4/2013. Việc công bố sách trắng quốc phòng của Trung Quốc chủ yếu là nhằm tuyên chuyền để lừa bịp những người ít hiểu biết. Mục tiêu của việc làm này là muốn xoá đi mối lo ngại trong cộng đồng quốc tế về “nguy cơ” Trung Quốc đang hiện hữu.
Những lời công bố của Trung Quốc về một “chính sách quốc phòng tự vệ hoà bình” hoàn toàn trái ngược với những gì mà họ đang triển khai trên thực tế ở Biển Đông và biển Hoa Đông. Thực tế trong những ngày gần đây, tình hình trên Hoa Đông và Biển Đông vẫn diễn biến ngày càng phức tạp. Vào thời điểm Trung Quốc công bố Sách trắng Quốc phòng, Hạm đội Nam Hải đã tiếp cận Senkaku, đồng thời Trung Quốc tiếp tục đưa nhiều hải giám vào vùng lãnh hải của quần đảo Senkaku; tiếp tục hạ thủy một tàu Hải tuần 01, độ dãn nước 5.418 tấn có sức mạnh tương đương một tàu chiến loại nhỏ. Những con tàu này đều có nhiệm vụ thường trực là “khẳng định” một thứ chủ quyền trái với luật pháp quốc tế tại Biển Đông và Hoa Đông. Hơn thế nữa, chưa đầy 2 tuần sau khi công bố sách trắng quốc phòng 2013, tàu của Trung Quốc đã ngang nhiên đưa khách du lịch ra quần đảo Hoàng Sa vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam.
Việc công bố Sách trắng để công khai hoá chính sách quốc phòng là rất đáng hoan nghênh. Tuy nhiên, việc đưa vào sách trắng những nội dung sai lệch, bóp méo sự thật là điều cần phê phán và những lời viết trong sách trắng hoàn toàn trái với nhưng gì diễn ra trên thực tế, thậm chí còn dùng sách trắng để chỉ trích, đổ lỗi cho các nước khác thì cần phải lên án.
Qua nội dung về vấn đề biển đảo trong sách trắng quốc phòng 2013 của Trung Quốc chúng ta đã thấy rõ Trung Quốc đang tiến hành một cách đồng bộ từ chủ trương, chính sách cứng rắn trên vấn đề biển đảo với các nước láng giềng nhằm thực hiện mục tiêu khống chế, độc chiếm các vùng biển gần (như Biển Đông và biển Hoa Đông) từng bước vươn ra biển xa để đưa Trung Quốc trở thành một cường quốc quân sự trên biển. Đây rõ ràng là mối đe doạ lớn nhất cho các nước láng giềng có chung đường biên giới trên biển với Trung Quốc.

Đức Anh