Hải quân Trung Quốc xếp chữ "Giấc mơ Trung Hoa, Quân đội Trung Hoa" trên boong tàu sân bay Liêu Ninh

Điều này cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng và có khả năng đơn phương tiến hành các hoạt động thúc đẩy lợi ích riêng của họ, đặc biệt là tại các vùng biển tranh chấp như Biển Đông, biển Hoa Đông… mà Trung Quốc đã khẳng định là họ có “lợi ích cốt lõi”.

Trả lời câu hỏi liệu Trung Quốc sẽ thiết lập một ADIZ tương tự tại Biển Đông, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng nước này, ông Cảnh Nhạn Sinh, đã từng khẳng định: “Trung Quốc sẽ thiết lập vùng nhận diện phòng không ở các khu vực khác sau khi hoàn thành việc chuẩn bị các điều kiện cần thiết.

Ba ngày sau khi thông báo áp đặt ADIZ ở biển Hoa Đông, Trung Quốc đã triển khai tàu sân bay Liêu Ninh tới Biển Đông để thực hiện cái gọi là “sứ mệnh nghiên cứu khoa học và huấn luyện”.

Tất cả những động thái này, theo chuyên gia Dylan Loh Ming Hui của Trường nghiên cứu quan hệ quốc tế S. Rajaratnam, Đại học công nghệ Nanyang, Singapore, đã bắn đi một tín hiệu cho thấy: Bắc Kinh đang trên quỹ đạo hướng tới thành lập một ADIZ trên Biển Đông – nơi Trung Quốc và một số thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang có những tuyên bố chủ quyền chồng lấn rất phức tạp.

Phản ứng duy nhất từ khu vực này ngay sau khi Bắc Kinh công bố thiết lập ADIZ trên biển Hoa Đông là các hãng hàng không Singapore Airlines, Qantas Airways và Thai Airways sẽ chấp hành các quy định của Trung Quốc.

Phải đến 5 ngày sau khi xuất hiện ADIZ trên biển Hoa Đông, Ngoại trưởng Philippines Alberto del Rosario mới lên tiếng bày tỏ quan ngại và cảnh báo rằng, Trung Quốc sẽ tìm cách kiểm soát không phận trên Biển Đông.

Cuối cùng, tại lễ kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ đối tác hữu nghị ASEAN - Nhật Bản tại Tokyo, tuyên bố chung của Hội nghị với sự tham dự của lãnh đạo cấp cao 10 nước ASEAN và Nhật Bản cũng chỉ gián tiếp đề cập tới hành động của Trung Quốc mà không nêu cách thức giải quyết vấn đề ADIZ.

“ASEAN và Nhật Bản nhất trí tăng cường hợp tác trong việc bảo đảm tự do, an toàn lưu thông hàng không, phù hợp với các nguyên tắc đã được công nhận của luật pháp quốc tế”, trích Tuyên bố chung Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt ASEAN – Nhật Bản.

Tại sao các nước ASEAN lại phản ứng chậm chạp trước việc Trung Quốc thiết lập ADIZ trên biển Hoa Đông và úp mở về khả năng thiết lập ADIZ trên Biển Đông? Chuyên gia Dylan Loh Ming Hui lý giải như sau trên tờ New Straights Times:

Thứ nhất, có khả năng là các nước ASEAN đang “chờ và xem” Bắc Kinh sẽ kiểm soát “vùng phòng không” này như thế nào và liệu nó có thể được chấp nhận một cách hợp pháp không. Có thể họ nghĩ rằng, tại sao lại chấp nhận rủi ro chọc tức Trung Quốc và làm cho tình hình thêm xấu đi, trong lúc những nước lớn hơn, có ảnh hưởng hơn lại không chủ trương đối đầu với Bắc Kinh.

Thứ hai, một số nước ASEAN có thể thấy sự tác động của ADIZ với ASEAN là tối thiểu - do đó, không đáng quan tâm, vì sự quyết liệt trong tranh chấp chủ quyền của Trung Quốc ở biển Hoa Đông rõ ràng là khác so với Biển Đông.

Thứ ba, đó là do cơ chế ra quyết định dựa trên tham vấn và sự đồng thuận của ASEAN khiến khối khó có thể kết hợp các quan điểm khác nhau về Trung Quốc của các thành viên để mà có một phản ứng tập thể chứ chưa nói việc phản ứng nhanh hay chậm.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Dylan Loh Ming Hui, phản ứng chậm chạp của ASEAN có thể khiến Trung Quốc coi đó là “dấu hiệu của sự phục tùng” và có những hành động lấn tới. Bởi, chắc chắn, nếu Trung Quốc có thể giành quyền kiểm soát bầu trời thông qua ADIZ ở biển Hoa Đông – nơi căng thẳng tranh chấp lãnh thổ gay gắt hơn – thì sẽ không có bất kỳ trở ngại nào thực sự đáng kể nếu Bắc Kinh quyết lập một ADIZ ở Biển Đông – nơi sóng gió tranh chấp lãnh thổ tương đối bình lặng.

Vả lại, cách hành xử của Trung Quốc ở biển Hoa Đông không khác gì so với tại Biển Đông, như điều động tàu hải giám, ngư chính, máy bay xâm nhập vào các vùng đang có tranh chấp.

Theo giới chuyên gia, ASEAN cần có tiếng nói chung, bày tỏ mối lo ngại và yêu cầu Trung Quốc cho biết có ý định lập vùng phòng không ở Biển Đông hay không. Nếu Bắc Kinh trả lời một cách mơ hồ, hoặc tiêu cực, thì ít ra, ASEAN có thời gian để thương lượng nội bộ, cùng nhau đưa ra kế hoạch đối phó chung.

ASEAN có một số cơ chế để giải quyết các tranh chấp, như Hiệp ước bất tương xâm 1976 mà Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ đều tham gia hay Tuyên bố chung của các bên về ứng xử trên Biển Đông (DOC), nhưng chưa đủ và không hiệu quả.

Việc Trung Quốc thiết lập ADIZ ở Biển Đông xem ra chỉ là vấn đề thời gian. Do đó, ASEAN cần có cơ chế phản ứng linh hoạt hơn so với các khung cơ chế hiện nay để đối phó cụ thể với các sự kiện bên ngoài được coi như là mối đe dọa với sự ổn định của khu vực. Mà để làm được điều này, các thành viên ASEAN sẽ cần phải nhìn xa hơn sự khác biệt của họ và thể hiện ý chí chính trị chân thành để thống nhất lập trường về vấn đề Biển Đông.

Đây là việc “nói dễ hơn làm” nhưng là vấn đề mà ASEAN sẽ cần phải đương đầu để đối mặt với ý đồ và sự quyết liệt của Trung Quốc trên Biển Đông.

Minh Châu

Theo Petrotimes