Giàn khoan Hải Dương 981 của Trung Quốc

Việc Phó Đại sứ Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc (LHQ) Vương Dân bất ngờ đệ trình một hồ sơ gọi là thông báo lập trường của Bắc Kinh về vụ giàn khoan 981 lên Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon, cũng như yêu cầu ông Ban gửi tới 193 thành viên Đại hội đồng có vẻ khá bất thường và khó hiểu với dư luận. Bởi từ trước đến nay, Trung Quốc luôn né tránh các cơ quan quốc tế trong tranh chấp với nước khác. Trung Quốc đã nhiều lần và liên tục chỉ trích các nỗ lực mà Bắc Kinh gọi là “quốc tế hóa” vấn đề tranh chấp Biển Đông của các nước láng giềng Đông Nam Á, hay bất cứ một bên thứ 3 nào – như Mỹ.

Gần đây nhất, Bắc Kinh tỏ thái độ bực bội, hằn học rõ ràng khi bị Mỹ, Nhật tố “gây bất ổn tại khu vực” trong diễn đàn đối thoại an ninh Shangri-la, khi hành động hung hăng, ngang ngược hòng củng cố tuyên bố chủ quyền đơn phương, phi lý và phi pháp của mình ở Biển Đông. Ngoài ra, Trung Quốc cũng từ chối lời yêu cầu của Tòa án trọng tài thường trực (PCA) về việc Bắc Kinh phải trả lời hồ sơ mà Philippines đệ trình về tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông.

Thay vào đó, Trung Quốc chủ trương rằng, các bên có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán song phương, trực tiếp, hòng dùng ảnh hưởng nước lớn để gây sức ép với các nước láng giềng.

Nếu không hiểu rõ vấn đề, người ta có thể hiểu lý do Trung Quốc dám “quốc tế hóa” vụ hạ đặt trái phép giàn khoan 981 trong vùng biển Việt Nam là vì Trung Quốc cảm thấy bất mãn với việc Việt Nam quyết tâm ngăn chặn hành vi sai trái đó và đã được cộng đồng quốc tế ủng hộ, hoan nghênh, trong khi Bắc Kinh thì hội nghị nào, diễn đàn nào có bàn tới các tranh chấp Biển Đông cũng bị “lôi ra” chỉ trích, thể hiện sự quan ngại. Và Bắc Kinh cho rằng, Liên Hiệp Quốc là địa điểm đúng để giải quyết vấn đề này.

Trong thực tế, theo tờ The Diplomat (Nhật), quyết định nêu vấn đề của Trung Quốc tại LHQ có thể phản ánh mối quan tâm ngày càng tăng của Bắc Kinh về việc các nước láng giềng sử dụng luật pháp quốc tế để đối chọi với ưu thế quân sự của cường quốc này. Bởi, ngoài trường hợp của Philippines đã đề cập ở trên, Việt Nam cũng đã tuyên bố không loại trừ việc sử dụng cơ chế trọng tài quốc tế để giải quyết vụ Bắc Kinh kéo giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam. Các nhà quan sát cho rằng, nếu Việt Nam kiện Trung Quốc, quyết định đó có phần chắc sẽ nhận được sự ủng hộ hoàn toàn của nhiều nước, kể cả Mỹ, Nhật Bản và Australia.

Qua việc chủ động nâng cao vấn đề Biển Đông tại một tổ chức quốc tế và trình bày yêu sách chủ quyền của mình, Trung Quốc có thể đang tìm cách ngăn cản Việt Nam thực hiện tuyên bố đe dọa giải quyết vụ việc dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế. Bắc Kinh đang hy vọng là mối rủi ro thua kiện sẽ khiến Việt Nam từ bỏ ý định đưa vấn đề này ra trước tòa án trọng tài quốc tế, và như thế, các nước khác có yêu sách chủ quyền ở Biển Đông cũng sẽ cảm thấy ngần ngại trong việc sử dụng luật pháp quốc tế để chống lại Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo nhà bình luận Zachary Keck của The Diplomat, chiến lược mới của Trung Quốc là một canh bạc nguy hiểm vì Trung Quốc đang quốc tế hóa vụ tranh chấp và nâng cao vị trí của luật pháp quốc tế như một cơ sở cho các yêu sách chủ quyền và giải quyết tranh chấp. Bởi, “đường lưỡi bò” mà Bắc Kinh dùng để đòi chủ quyền hầu như toàn bộ Biển Đông hoàn toàn trái ngược với luật pháp quốc tế, ông Keck khẳng định.

Do đó, Trung Quốc sẽ gặp phải mối rủi ro là tạo ra một tiền lệ mà họ không muốn phải tôn trọng trong nhiều trường hợp tương tự.

Trong khi đó, nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ về Đông Á – Trợ lý Ngoại trưởng Daniel Russel đã nhắc lại lập trường của Washington là không nghiêng về bên nào trong vụ tranh chấp, tuy ông có chỉ trích cách hành xử hung hăng của Trung Quốc để củng cố yêu sách của mình.

Phát biểu tại cuộc họp báo ở Myanamar hôm 11/06, ông Russel hối thúc Trung Quốc và Việt Nam rút toàn bộ tàu bè ra khỏi khu vực đang có đối đầu và yêu cầu Bắc Kinh dời giàn khoan đi nơi khác.

Vị trợ lý ngoại trưởng Mỹ cũng khuyến khích Trung Quốc tham gia vụ kiện với Philippines tại Tòa án trọng tài quốc tế được thành lập theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển. Ông nói rằng, đó là một cơ hội “để loại bỏ sự mơ hồ liên quan tới những yêu sách của Trung Quốc, những yêu sách đã góp phần làm gia tăng căng thẳng và bất trắc trong khu vực".

Linh Phương

Theo TTO