Tàu cá VN bị hải quân Indonesia bắn chìm ngày 05/12/2014 - Ảnh: Reuters

Tiến sĩ Rizal Sukma, Giám đốc điều hành Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS) của Indonesia, phát biểu tại cuộc hội thảo ở Singapore ngày 4.3 về chính sách ngoại giao và an ninh biển của nước này rằng việc bắn chìm các tàu vi phạm không thể kéo dài và Jakarta nên khởi xướng một sáng kiến đa phương cho vấn đề này. Ông Rizal cũng là thành viên nhóm vận động tranh cử và chuyển tiếp chính quyền của Tổng thống Joko Widodo (thường được gọi là Jokowi) và là một trong những người soạn thảo chiến lược Điểm tựa an ninh biển toàn cầu (Global Maritime Fulcrum - GMF) của Indonesia đang gây sự chú ý trong khu vực và cộng đồng quốc tế.

GMF được ông Rizal giới thiệu là tầm nhìn của quốc gia quần đảo lớn nhất thế giới, là học thuyết dẫn đường và tập hợp lộ trình phát triển sắp tới của nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á. Bằng chiến lược này, ông Jokowi hứa hẹn sẽ đóng góp giữ gìn an ninh khu vực quanh Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, bảo vệ chủ quyền và các nguồn lợi biển, đặc biệt là nguồn thủy sản. Jakarta nói rằng hằng năm Indonesia bị thất thoát khoảng 300.000 tỉ rupiah (23 tỉ USD) do thủy sản bị đánh bắt trộm bởi tàu cá nước ngoài, hằng ngày có khoảng 5.400 tàu cá hoạt động trái phép trong vùng biển rộng hàng triệu cây số vuông của họ. Tổng thống Jokowi từ khi nhậm chức vào tháng 10/2014 đã nhiều lần tuyên bố trước báo chí sẽ mạnh tay để chấm dứt tình trạng này.

Chính sách gây quan ngại

Dư luận quốc tế xôn xao khi Indonesia tổ chức đình đám việc bắn chìm 3 tàu cá của VN vào ngày 05/12/2014. Những con tàu này cùng 33 ngư dân và 3 tấn cá bị bắt ngày 02/11/2014 tại vùng biển Anambas gần đảo Borneo. Báo chí và các quan chức cấp cao được mời lên 3 tàu hải quân neo gần bờ để chứng kiến việc 3 tàu cá bị bắn và đánh chìm bằng thuốc nổ, khói tung mù mịt. Tiếp đó, một số tàu của Thái Lan, Philippines và Malaysia cũng bị bắn chìm.

Động thái công khai và quyết liệt của Jakarta khiến giới quan sát tỏ ra quan ngại, trong khi các nhà hoạt động môi trường cho rằng việc hủy hoại những con tàu có thể gây ô nhiễm cho môi trường biển nơi chúng chìm xuống. Bình luận trên tờ The Diplomat hồi tháng 01/2015, chuyên gia Prashanth Parameswaran viết: “Indonesia giờ đây có vẻ như đang phá vỡ tình đoàn kết khu vực giữa lúc ASEAN vừa trở nên sẵn sàng thiết lập một cộng đồng chung vào cuối năm nay”.

Một đại biểu tại buổi nói chuyện chiều 04/03 tại Singapore đã đưa vấn đề này ra chất vấn tiến sĩ Rizal. “Có quá cứng rắn không khi Jakarta thẳng tay bắn chìm các tàu cá, trong khi một số quốc gia ASEAN khác đã ngồi lại với nhau và lập ra các thỏa thuận đối xử nhân đạo với ngư dân vi phạm và tài sản của họ?”, người này phát biểu. Đáp lại, tiến sĩ Rizal thừa nhận hành động trên bị báo chí quốc tế phản ánh khá tồi tệ và cho là “nặng dân tộc tính”. Tuy nhiên, “Indonesia là nạn nhân của nạn đánh bắt trộm thủy sản nhiều thập niên qua. Tôi nghĩ, chúng tôi đã quá tử tế”, ông Rizal bào chữa. Và ông khẳng định, chính sách “tử tế” đó đã là quá khứ: “Tổng thống Jokowi đã 3 lần tuyên bố trước thế giới rằng Indonesia sẽ bảo vệ quốc gia và các nguồn lợi biển. Ông ấy nhấn mạnh việc đánh bắt trộm thủy sản phải chấm dứt, tàu cá nước ngoài phải ra khỏi lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia”. “Dù vậy, việc đó vẫn tiếp diễn bởi ngư dân các nước vẫn tin rằng Indonesia chỉ nói vậy thôi. Ngoài ra, khi chúng tôi cho đấu giá một số con tàu còn tốt, chủ cũ của chúng lại đến mua và cái vòng luẩn quẩn cứ tiếp diễn”, ông Rizal lập luận và nói thêm rằng việc bắn chìm tàu là “chính sách cuối cùng”.

Tuy nhiên, “tôi nhìn nhận rằng chính sách này có nhiều hạn chế”, ông Rizal nói. Thứ nhất, theo ông, về lâu dài Indonesia sẽ không có đủ nguồn lực để bắt, đưa ra tòa xử lý rồi bắn hủy hết các tàu vi phạm, đặc biệt là các tàu lớn. Thứ hai, “Indonesia nên khởi xướng một sáng kiến khu vực với sự tham gia của các nước như Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan và VN để lập nên một thỏa thuận khung làm sao giải quyết vấn đề một cách đa phương và triệt để”, ông nói. Đồng tình với quan điểm này, Phó giáo sư Farish Noor từ Trường nghiên cứu quốc tế Rajaratnam của Singapore, một chuyên gia về Indonesia, cũng nhắc nhở thêm: “Ngư dân Indonesia cũng vi phạm trong vùng biển của các nước láng giềng”.