Thạc sĩ Khoa học Chính trị Jacob Benjamin (Đại học Waterloo, Canada) có bài viết đăng trên tờ The Diplomat ngày 12/6 đã phân tích về các chuyển biến trong chính sách và hành động của Canada đối với vấn đề Biển Đông trong thời gian gần đây.
Tàu khu trục HMCS Calgary đi qua Biển Đông và cập cảng Cam Ranh ngày 31/3 để “tiếp vận hậu cần”. (Nguồn: SCMP)
Áp dụng lập trường “có nguyên tắc hơn”
Năm 2016, Thượng nghị sĩ gốc Việt của đảng Bảo thủ Canada, ông Thanh Hai Ngo (Ngô Thanh Hải), đệ trình một khuyến nghị để Canada áp dụng lập trường “có nguyên tắc hơn” đối với chủ nghĩa phiêu lưu của Trung Quốc tại Biển Đông.
Bản khuyến nghị được Thượng viện Canada thông qua vào tháng 4/2018, với tính chất không ràng buộc. Tuy vậy, đề xuất trọng tâm của bản khuyến nghị này đang dần được hiện thực hóa thành chính sách.
Thứ nhất, chính phủ của Thủ tướng Trudeau đã thay đổi thái độ rõ rệt khi trực tiếp đưa ra những chỉ trích nhắm vào Trung Quốc, đánh dấu việc từ bỏ giọng điệu chung chung kêu gọi tất cả các bên tuân thủ luật pháp quốc tế.
Thứ hai, các hoạt động của Hải quân Hoàng gia Canada (RCN) ở Biển Đông cho thấy một Canada ngày càng quyết tâm hơn trong việc phản đối Trung Quốc.
Việc RCN nhiều lần đi qua Biển Đông (dù bị các tàu thuyền của Trung Quốc theo dõi) đã khiến Bắc Kinh phẫn nộ. Một ví dụ gần đây nhất là vào ngày 29-30/3, khi tàu khu trục HMCS Calgary đi qua quần đảo Trường Sa trong hành trình từ Brunei đến Việt Nam.
Ngay cả khi Canada không tham gia các chiến dịch tự do hàng hải (FONOP) của Mỹ, song sự hiện diện của hải quân nước này ở Biển Đông cũng có tần suất cao hơn nhiều so với những năm trước.
Ngày càng quyết đoán
Những người hiểu biết chính sách ngoại giao của Canada đều hiểu được tầm quan trọng của việc duy trì sự độc lập với chính sách của Mỹ, vì vậy không quá bất ngờ khi thấy Canada đang lựa chọn một lối đi riêng trong việc thể hiện sự quyết đoán trước chủ nghĩa phiêu lưu của Trung Quốc.
Một tài liệu của chính phủ Canada đã mô tả hành trình của tàu HMCS Ottawa trên Biển Đông năm 2020 là “sự thể hiện thái độ ủng hộ của Canada với các đối tác và đồng minh thân thiết nhất của chúng ta, cũng như với an ninh khu vực và trật tự quốc tế dựa trên các quy tắc”.
Các hành trình của Hải quân Canada tại Biển Đông đã được giới chức cấp cao nhất trong Bộ các vấn đề toàn cầu và Bộ Quốc phòng nước này thông qua trước khi xúc tiến.
Hiện Canada cũng đã tăng cường quan hệ đối tác với các quốc gia và thể chế khu vực đang quản lý khu vực Biển Đông. Hồi đầu tháng 11/2020, Bộ trưởng Quốc phòng Canada Harjit Sajjan đã tham dự Hội thảo quốc tế Biển Đông lần thứ 12 tại Hà Nội và phát biểu rằng “Canada phản đối những hành động đơn phương làm leo thang căng thẳng trong khu vực này và hủy hoại sự ổn định tại Biển Đông. Chúng tôi phản đối việc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, cải tạo đất quy mô lớn, xây dựng các tiền đồn trên các thực thể đang tranh chấp và lợi dụng chúng phục vụ các mục đích quân sự trên biển”.
Tháng 12/2020, ông Harjit Sajjan cũng đã tham dự Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN+.
Chuyển biến lập trường
Trước đây, Thủ tướng Canada Justin Trudeau từng bị chỉ trích vì luôn né tránh vấn đề Biển Đông.
Ví dụ, phát biểu trước báo giới sau cuộc gặp Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe hồi năm 2016, Thủ tướng Trudeau công khai nhấn mạnh những sáng kiến nhân đạo chung với Nhật Bản, song lại “né tránh” vấn đề Biển Đông.
Ông Trudeau cũng rất thận trọng không chỉ đích danh “thủ phạm” nào trong các tranh chấp khi phát biểu trước báo giới tại Hội nghị các lãnh đạo APEC 2015 ở Philippines.
Đến nay, thái độ của Ottawa về Biển Đông đã có sự chuyển biến. Phát biểu trước Ủy ban đặc biệt về Trung Quốc thuộc Hạ viện Canada hồi tháng 4 vừa qua, Bộ trưởng Sajjan tuyên bố: “Canada phản đối các kế hoạch cải tạo đất và xây dựng các tiền đồn tại các khu vực tranh chấp phục vụ những mục đích quân sự”.
Ngoài ra, viết trên mạng xã hội Twitter ngày 24/3, Đại sứ Canada tại Philippines Peter Mac Arthur nhấn mạnh rằng Canada “phản đối những hành động gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông, trong đó gồm cả những hành động ở ngoài khơi bờ biển của Philippines”.
Sự xuống cấp trong mối quan hệ Trung Quốc-Canada trong các lĩnh vực khác cũng là một nhân tố thúc đẩy Canada can dự nhiều hơn vào khu vực Biển Đông.
Những tranh chấp xung quanh vụ Mạnh Vãn Châu (con gái của nhà sáng lập tập đoàn công nghệ Huawei) và sự trả đũa của Trung Quốc bằng cách bắt giữ 2 công dân Canada đang thúc đẩy chính phủ Trudeau đưa ra một chính sách quyết đoán hơn đối với Trung Quốc.
Ngoài ra, giống như nhiều quốc gia phương Tây khác, Canada cũng xung đột với Trung Quốc về “các lợi ích cốt lõi”: Ottawa phản đối luật an ninh quốc gia Hong Kong tại Liên hợp quốc, ủng hộ phòng trào do Mỹ dẫn đầu để Đài Loan được hưởng quy chế quan sát viên tại Tổ chức Y tế Thế giới, và tiếp tục lên án mạnh mẽ các hành động của Trung Quốc với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương.