Ngày 6/8, quân đội chính phủ Afghanistan chính thức mất thủ phủ Zaranj của tỉnh Nimroz - một trung tâm trao đổi thương mại gần biên giới Iran - vào tay của Taliban. Đây là thành phố lớn đầu tiên mà Taliban chiếm được từ chính phủ Afghanistan trong nhiều năm qua, theo Guardian.
Các tay súng Taliban điều khiển một phương tiện từng thuộc về quân đội chính phủ Afghanistan tại Kandahar hôm 13/8 (Ảnh: AFP).
Một thủ lĩnh của Taliban khi đó tuyên bố: "Đây mới chỉ là khởi đầu. Hãy chờ tới viễn cảnh Taliban nắm quyền kiểm soát những nơi khác sớm thôi".
Tuyên bố trên dường như đã trở thành hiện thực khi ít nhất là trong 7 ngày qua, Taliban đã ồ ạt tấn công, giành quyền kiểm soát hành loạt thành phố lớn từ phía quân đội chính phủ như thành phố chủ chốt Kunduz - nơi Afghanistan đặt căn cứ quân sự, hay Pul-e-Khumri và Ghazni - các địa điểm nằm trên tuyến tấn công chiến lược có thể dẫn tới áp sát Kabul.
Tổn thất lớn nhất trong những ngày qua đối với lực lượng chính phủ Afghanistan là việc bị mất thành phố lớn thứ 2 và thứ 3 là Kandahar và Herat vào tay Taliban. Tính đến ngày 13/8, Taliban giành được quyền kiểm soát 65% lãnh thổ, và đang tiến rất sát thủ đô Kabul.
Taliban thu được kho vũ khí "khủng"
Trong hơn 20 năm ở Afghanistan, Mỹ đã chi hàng tỷ USD cung cấp vũ khí và đào tạo lực lượng quân đội nước này.
Tay súng Taliban cầm một khẩu súng phóng lựu trên đường phố Herat, Afghanistan (Ảnh: AFP).
"Chúng tôi đã cung cấp cho các đối tác Afghanistan tất cả mọi công cụ - để tôi nhấn mạnh lại: Mọi công cụ", Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu khi bảo vệ quyết định rút quân đội Mỹ khỏi Afghanistan và để các lực lượng trong nội bộ Afghanistan tự quyết định số phận.
Tuy nhiên, việc phía quân đội Afghanistan thất thế quá nhanh trước Taliban đồng nghĩa với việc nhóm vũ trang này đang thu về hàng loạt vũ khí của Mỹ và phương Tây để phục vụ chiến dịch tấn công quy mô lớn.
Sự thất thủ nhanh chóng của lực lượng chính phủ trong những ngày qua đã mang lại lợi thế cho Taliban. Mạng xã hội của nhóm vũ trang này tràn ngập các đoạn video ghi lại hình ảnh các tay súng đang thu giữ hàng loạt kho vũ khí lớn - hầu hết do phương Tây cung cấp. Những tay súng này lái những chiếc xe quân sự chất đầy vũ khí hạng nặng và được lắp pháo.
Trung tá về hưu Jason Amerine, người đã lãnh đạo lực lượng đặc biệt của Mỹ trong cuộc lật đổ Taliban vào năm 2001, nhận định rằng Washington đã chuẩn bị cho viễn cảnh Taliban có thể chiếm được các vũ khí, nhưng việc vũ khí ồ ạt rơi vào tay Taliban như hiện tại là "kịch bản tệ nhất" có thể xảy ra.
Đồ họa so sánh cục diện Afghanistan ngày 6/8 (trái) và 12/8: Taliban kiểm soát khu vực màu vàng đậm và các điểm màu đỏ, chính phủ Afghanistan kiểm soát khu vực màu trắng. Khu vực vàng nhạt là khu vực giao tranh (Đồ họa: Guardian).
Căng thẳng leo thang dồn dập
Cuộc tấn công nhanh chóng của Taliban đã khiến lãnh thổ Afghanistan rơi vào tình trạng "phân mảnh", khi các tuyến đường chính nối giữa các thành phố bị cắt đứt, khiến việc tiếp viện cho các lực lượng chính phủ ở nhiều điểm nóng không thể thực hiện.
Câu hỏi được đặt ra là ngoài những yếu tố kể trên, vì sao lực lượng chính phủ Afghanistan lại thất bại với tốc độ nhanh như vậy? Theo giới quan sát, điều này là do sự kết hợp bởi các yếu tố như lực lượng phương Tây rút quân và sai lầm của quân đội chính phủ Afghanistan về mặt chiến lược.
Một trong những sai lầm nghiêm trọng nhất được xem là quyết định của quân đội Afghanistan không chiến đấu ở khu vực nông thôn mà tập trung vào việc bảo vệ các thành phố. Điều này giúp cho Taliban cô lập, bao vây thủ phủ của các tỉnh và cắt đường thông tin liên lạc. Một yếu tố khác được chỉ ra là tinh thần chiến đấu của Taliban dường như mạnh hơn phe quân đội chính phủ.
Hàng trăm nghìn người phải di tản vì chiến sự, đặt ra mối đe dọa sẽ xảy ra khủng hoảng nhân đạo (Ảnh: AP).
Và giờ đây, các tổ chức quốc tế bày tỏ lo ngại rằng, tình hình chiến sự phức tạp tại Afghanistan có thể gây ra một cuộc khủng hoảng về nhân đạo khi hàng trăm nghìn dân thường đã phải bỏ nhà cửa để trốn chạy khi giao tranh ngày càng quyết liệt.