Mối quan tâm của ASEAN và Mỹ

Học giả Ralf Emmers cho rằng, sự cạnh tranh ngày càng lớn giữa Mỹ và Trung Quốc ở Biển Đông có thể làm phức tạp khả năng quản lý xung đột trong khu vực của ASEAN, làm suy yếu vai trò của ASEAN ở Biển Đông. Khi phát biểu tại hội thảo quốc tế “Đoàn kết ASEAN và các thách thức hàng hải ở Biển Đông và Châu Á - Thái Bình Dương” tại Bangkok hôm 20/6, học giả Ralf Emmer còn nhận định, các quốc gia Đông Nam Á không muốn phải đưa ra sự lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc bởi điều này cuối cùng sẽ làm giảm sự đoàn kết, tính trung lập và vai trò trung tâm của ASEAN.

Tại cuộc hội thảo kể trên, Giám đốc ISIS, TS Thitinan Pongsudhirak nhấn mạnh, ASEAN có lịch sử phát triển 46 năm và đóng vai trò trung tâm trong các vấn đề khu vực, vì vậy sự đoàn kết và thống nhất trong khu vực rất quan trọng trong việc ứng phó với những thách thức hàng hải ở Biển Đông.

Cũng trong ngày 20/6, phát biểu tại cuộc điều trần ở Ủy ban Đối ngoại của Thượng viện, ông Danny Russel, người được Tổng thống Mỹ Barack Obama đề cử làm Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á và Thái Bình Dương (thay thế ông Kurt Campbell nghỉ việc từ tháng 2) tuyên bố, Mỹ phản đối mọi hành động có tính đe dọa tại các vùng biển có tranh chấp ở Đông và Đông Nam Á, đồng thời khẳng định “không có chỗ cho các hành động đe dọa ở các vùng biển của khu vực Đông Á”.

Ông Danny Russel bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ của Mỹ đối với các nỗ lực của ASEAN thương đàm về Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) để xử lý các tranh chấp sẽ được nêu trong các hội nghị của ASEAN tại Brunei vào cuối tháng này. Ông Danny Russel cũng nhấn mạnh, việc Trung Quốc khăng khăng đòi đàm phán song phương với các nước có tranh chấp khác là “điều không thể chấp nhận được”.

Ngày 22/6, Phủ Tổng thống Philippines đã hoan nghênh tuyên bố của ông Danny Russel khi nói rằng, không có chỗ cho Trung Quốc “cưỡng chế và bắt nạt” ở Biển Đông.

Lính Mỹ và Philippines trong một cuộc tập trận chung

Tờ Liên hợp buổi sáng Singapore vừa có bài bình luận về cuộc tập trận chung Mỹ - Nhật với tựa đề “Mỹ - Nhật tập trận để làm gì?”. Theo báo chí Mỹ, quy mô và nội dung của cuộc tập trận này lớn chưa từng có trong lịch sử. Điều này cho thấy, Mỹ sẽ hợp tác với các nước đồng minh chặt chẽ hơn so với trước đây để đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc trong vài năm tới. Do đó, mục đích của cuộc tập trận chung Mỹ - Nhật chính là Washington giúp Tokyo nâng cao khả năng tái chiếm và kiểm soát quần đảo Điếu Ngư/Senkaku, nếu bị “nước khác” chiếm mất.

Trung tuần tháng 6, tuần báo “Người đưa tin công nghiệp quân sự” của Nga đăng bài viết “Trung Quốc chuẩn bị tốt cho chiến tranh lớn - Quân đội Trung Quốc thay thế vũ khí hiện đại, tổ chức diễn tập mang tính tấn công” của tác giả Alexander Khramchikhin, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phân tích quân sự và chính trị Nga. Bài viết cho rằng, nếu Trung - Mỹ bùng nổ xung đột quân sự, sẽ diễn ra trên biển và trên không.

Nhật Bản - Trung Quốc vẫn “mặt trăng mặt trời”

Sáng 23/6, Lực lượng Bảo vệ bờ biển Nhật Bản phát hiện tàu nghiên cứu biển “Discover 2”, đăng kiểm tại Bahamas thuộc một công ty dầu khí của Trung Quốc hoạt động tại vùng đặc quyền kinh tế thuộc quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Trước yêu cầu chấm dứt khảo sát của Lực lượng Bảo vệ bờ biển, tàu khảo sát này cho biết, đã nhận được sự cho phép của Chính phủ Trung Quốc. Đây là lần đầu tiên tàu khảo sát đại dương của Trung Quốc hoạt động tại vùng biển thuộc quần đảo mà cả hai nước đều tuyên bố chủ quyền.

Trước đó (22/6), 3 tàu hải giám 23, 49 và 51 đã xâm nhập lãnh hải quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Tính từ đầu năm tới nay, tàu Trung Quốc đã có 29 ngày xâm nhập lãnh hải quần đảo này. Ngày 18/6, tại căn cứ Hamamatsu, tỉnh Shizuoka, Lực lượng Phòng vệ trên không Nhật Bản đã tiến hành huấn luyện bay lần đầu tiên đối với máy bay kiểm soát và cảnh báo sớm trên không (AWACS). Máy bay này phụ trách cảnh giới các hành vi xâm phạm không phận ở khu vực xung quanh biển Hoa Đông.

Ngày 21/6, như một điều kiện tổ chức đàm phán cấp cao Trung - Nhật, Bắc Kinh đã yêu cầu Tokyo phải thừa nhận tồn tại tranh chấp lãnh thổ và nhất trí thiết lập vùng cấm xâm nhập với bán kính 12 hải lý xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Nhưng Tokyo đã bác bỏ yêu cầu gác lại tranh chấp chủ quyền đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Cũng trong ngày 21/6, Hãng Kyodo News đưa tin, Bộ Quốc phòng Nhật Bản đang xem xét bổ nhiệm chức vụ “Tư lệnh lực lượng phòng vệ” để thống nhất chỉ huy hành động nhằm đối phó với sự gây hấn đang ngày càng gia tăng của Trung Quốc tại Senkaku/Điếu Ngư. Chức vụ này có nhiệm vụ trợ giúp Bộ trưởng Quốc phòng về các hoạt động quân sự.

Ngày 20/6, tờ Thời báo Hoàn Cầu dẫn nguồn thạo tin tiết lộ, trong cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình tại bang California, Mỹ vừa qua, ông Barack Obama đã nói với ông Tập Cận Bình rằng, Washington không thể chấp nhận Tokyo bị Bắc Kinh đe dọa trong vấn đề quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Giới truyền thông Trung Quốc cho rằng, Nhật Bản đã đơn phương phá bỏ “ký kết ngầm” gác lại tranh chấp Trung - Nhật, đồng thời viện dẫn các công ước quốc tế định hình trật tự sau Chiến tranh thế giới thứ hai như “Thông cáo Potsdam”, “Tuyên bố Cairo” để khẳng định cái gọi là chủ quyền của Trung Quốc đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.

1 năm thành lập cái gọi là “thành phố Tam Sa”

Ngày 21/6, Tân Hoa xã đưa tin, để thực hiện cái gọi là kỷ niệm 1 năm thành lập “thành phố Tam Sa” (phi lý và phi pháp), nhà xuất bản Nhân Dân Trung Quốc đã xuất bản cuốn sách (sai trái) có tựa đề “Thành phố Tam Sa - Trung Quốc”. Cuốn sách này do Lý Quốc Cường, Phó chủ nhiệm Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử biên giới Trung Quốc thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc làm chủ biên. “Thành phố Tam Sa - Trung Quốc” đưa ra những thông tin sai lạc trên 7 phương diện về khu vực hành chính (Trung Quốc phân chia trái phép trên Biển Đông), lịch sử, tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên nhân văn, các đảo ở Biển Đông, công tác quốc phòng của Trung Quốc ở Biển Đông và hoạt động tranh chấp chủ quyền tại đây.

Trước đó (20/6), tàu Hải tuần 31 và 171 của Trung Quốc bắt đầu tiến hành cái gọi là đợt tuần tra thứ 3 năm 2013 ở Biển Đông. Theo đó, Hải tuần 31 và 171 sẽ tuần tra phía nam của cái gọi là “thành phố Tam Sa” mà Trung Quốc lập phi pháp hồi tháng 7/2012 để tự cho mình quyền quản lý cả quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam. Đợt tuần tra kéo dài 23 ngày này do Trung tâm Bảo vệ hàng hải Nam Hải của Trung Quốc phối hợp với Cục Hải sự của hai tỉnh Quảng Đông và Hải Nam tổ chức.

Giới bình luận cho rằng, những leo thang trong các hành động gây căng thẳng ở Biển Đông của Trung Quốc được coi là sự thách đấu chiến lược của Bắc Kinh đối với Washington và Mỹ không thể phớt lờ vấn đề này. Một trong những điều dễ nhận thấy nhất là trong gần hai thập niên qua, Trung Quốc đã tăng cường sức mạnh quân sự một cách không ngừng và dần thế chỗ ở Đông Nam Á sau khi Mỹ bỏ rơi khu vực này bởi sa lầy sâu vào 2 cuộc chiến ở Iraq, Afghanistan.

Trong việc tái cân bằng cấu trúc an ninh ở Tây Thái Bình Dương - nơi có Biển Đông, người ta đang tự hỏi liệu Mỹ có kế hoạch thiết lập một mạng lưới quan hệ an ninh tương tự như với Nhật Bản và Hàn Quốc? Mỹ có sẵn sàng bảo vệ các nước có tranh chấp ở Biển Đông trước hành động hung hăng, hiếu chiến của Trung Quốc? Có không ít nhận định được đưa ra, theo đó các nước có tranh chấp ở Biển Đông rõ ràng chưa phải là đối thủ của Trung Quốc. Do đó, yếu tố làm thay đổi cán cân ở đây là quyết định chiến lược của Mỹ trong việc công khai tuyên bố chính sách chuyển hướng trọng tâm về Châu Á - Thái Bình Dương.

Philippines vẫn “ngồi trên đống lửa”

Lực lượng Bảo vệ bờ biển Philippines vừa chặn một tàu Trung Quốc ở ngoài khơi tỉnh Cebu (21/6). Theo phát ngôn viên Lực lượng Bảo vệ bờ biển Philippines, ông Armand Balilo cho biết, họ sẽ làm rõ tại sao tàu Trung Quốc lại xâm nhập vào khu vực này. Cũng trong ngày 21/6, tờ Đông Phương đưa tin, quân đội Philippines xác nhận, lính thủy đánh bộ nước này đã hoàn tất việc thay quân và tiếp tế cho lực lượng đồn trú trái phép tại Bãi Cỏ Mây ở quần đảo Trường Sa, thuộc chủ quyền của Việt Nam. Cùng ngày 21/6, tờ Thời báo Hoàn Cầu đưa tin, hôm 21/6, bà Hoa Xuân Oánh (Doanh), người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc tiếp tục khẳng định cái gọi là chủ quyền đối với Bãi Cỏ Mây.

Máy bay PC3 của Nhật Bản tuần tra ở đảo Senkaku/Điếu Ngư

Philippines từng cáo buộc Trung Quốc phái tàu công vụ xâm nhập và hiện diện bất hợp pháp tại Bãi Cỏ Mây từ đầu tháng 5 đến nay. Ngày 19/6, Tổng tham mưu trưởng Philippines, tướng Emmanuel Bautista cho biết, việc thay quân và cung cấp nhu yếu phẩm tại Bãi Cỏ Mây không gặp phải bất kỳ sự can thiệp nào từ tàu Trung Quốc. Kể từ ngày 9/5, Philippines đã điều 3 tàu chiến (tàu tuần tiễu PS-36 lớp Peacock, tàu khu trục PS-74 và tàu vận tải đổ bộ PS-71) để ngăn chặn tàu Hải quân Trung Quốc tại khu vực này. Ngay sau đó, Trung Quốc đã điều động hàng chục tàu hải quân và tàu công vụ đến Bãi Cỏ Mây khiến tình hình càng thêm căng thẳng.

Ngày 20/6, người phát ngôn Hải quân Philippines, Trung tá Gregory Fabic cho biết, cuộc tập trận chung Mỹ - Philippines (từ 27/6 đến 2/7) trên vùng biển rộng 12.347km² gần bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham đã được lên kế hoạch từ năm 2010. Theo đó, Hải quân Philippines và Mỹ sẽ tập trận chung ở Biển Đông tại khu vực nằm giữa đảo Luzon và bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham, nơi Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát từ tháng 4/2012.

Những lời hoa mỹ của Trung Quốc

Ngày 23/6, tờ Japan Times dẫn lời 2 học giả Trung Quốc cho rằng, Bắc Kinh đang muốn gác vấn đề tranh chấp tại Biển Đông và biển Hoa Đông vì phải đối mặt với suy thoái kinh tế, sự phẫn nộ của công chúng đối với tệ nạn tham nhũng và môi trường ô nhiễm trầm trọng ở trong nước. Đây là nhận định của bà Lý Vi, Giám đốc Viện Nghiên cứu Nhật Bản thuộc Viện Khoa học xã hội TrungQuốc và ông Kim Lạn Vinh, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Nhân Dân, Trung Quốc. 2 học giả này kêu gọi Trung Quốc và Nhật Bản thiết lập một cơ chế quản lý khủng hoảng càng sớm càng tốt để giảm thiểu nguy cơ đụng độ gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.

Một lần nữa, 2 học giả kể trên bác bỏ việc đưa tranh chấp tại quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ra tòa án, trọng tài quốc tế bởi đây là “vấn đề lịch sử” và Trung Quốc không muốn “quốc tế hóa” tranh chấp, kiên quyết theo đuổi quan điểm “đàm phán song phương”.

Trước đó (19/6), Hãng Kyodo Nhật Bản đã phỏng vấn và bà Lý Vi cho rằng, Trung Quốc gia tăng điều tàu công vụ tới khu vực xung quanh Senkaku/Điếu Ngư là biện pháp đáp trả việc Nhật Bản quốc hữu hóa quần đảo này. Trung - Nhật đều điều tàu công vụ vào khu vực 12 hải lý, do đó cần đưa ra quy tắc không nổ súng trước, duy trì khoảng cách, tránh xung đột, duy trì cân bằng động thái và điều này sẽ hình thành lý thuyết “gác lại” mới.

Ngày 20/6, tờ Thời báo Hoàn Cầu có bài viết dẫn quan điểm của các học giả Nhật Bản cho rằng, Trung - Nhật cần không ngừng tiến hành trao đổi và giao lưu trong vấn đề quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Theo bài báo, tránh chiến tranh là vấn đề lớn nhất, một khi chiến tranh xảy ra, Trung Quốc và Nhật Bản đều bị thiệt hại, đều không có lợi ích gì. Cũng trong ngày 20/6, Tân Hoa xã đưa tin, ngày 19/6, ông Thích Kiến Quốc, Phó tổng tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc đồng thời kiêm Chủ tịch Hội Học thuật chiến lược quốc tế Trung Quốc cho biết, những tranh chấp an ninh ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương nên hóa giải bằng các biện pháp hòa bình để “hạ nhiệt thùng thuốc súng” này, không nên đổ thêm dầu vào lửa.

Phát biểu trên Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc CCTV, Đại tá Đỗ Văn Long cho rằng, Bắc Kinh đã mở đường nhân đạo” cho Manila tiếp tế nhu yếu phẩm cho lực lượng đồn trú ngoài Bãi Cỏ Mây, nhưng Philippines lại tranh thủ việc này để thay quân đồn trú và đây là cách làm “tiểu nhân”!

Tờ News Asia One nhận định, Bãi Cỏ Mây là cửa ngõ chiến lược để vào Bãi Cỏ Rong (nằm trong quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam), nơi được cho là có nhiều dầu mỏ và và khí đốt thiên nhiên, một trong những điểm nóng ở Biển Đông. Trong một cuộc hội thảo về tình hình và an ninh khu vực Đông Á do Trung tâm Nghiên cứu Châu Á - Thái Bình Dương tổ chức ngày 19/6, học giả đến từ Đài Loan, Trung Quốc đã kêu gọi hai bên eo biển Đài Loan hợp tác với nhau trong các cuộc tranh chấp lãnh thổ dai dẳng ở Biển Đông.

Hồng Thất Công - Tuấn Quỳnh

Theo Petrotimes