Giả thuyết này được đưa ra ngày 20/6 trong cuộc thảo luận tại một trung tâm nghiên cứu ở thủ đô Washington. Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) tại The Hague (Hà Lan) dự kiến ra phán quyết vào ngày 7/7 về vụ kiện “đường 9 đoạn” hay còn gọi là “đường lưỡi bò” của Trung Quốc ở Biển Đông do Philippines khởi xướng.

Khả năng thực thi ADIZ

Bà Amy Searight, Cố vấn cấp cao kiêm Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định: “Trong ngắn hạn, cho dù tòa án ra phán quyết như thế nào đi chăng nữa, phán quyết cũng sẽ làm gia tăng căng thẳng ở Biển Đông”. Bà Searight nhận định rằng Mỹ nhiều khả năng sẽ nhấn mạnh tính cưỡng chế pháp lý của phán quyết đó đối với cả Philippines lẫn Trung Quốc, đồng thời Mỹ sẽ phối hợp với các bên cùng quan điểm củng cố tuyên bố đó. Tuy nhiên, nhà nghiên cứu này cho rằng điểm mấu chốt vẫn là ASEAN và đây sẽ là “phép thử đối với sức mạnh và sự đoàn kết” của khối này.

Máy bay chiến đấu của Nhật Bản bay qua vùng mà Trung Quốc tự tuyên bố ADIZ ở biển Hoa Đông. Ảnh: AFP/TTVXN

Các nhà tổ chức hội thảo ở CSIS cũng thực hiện một cuộc thăm dò ý kiến của người tham dự về các khả năng Trung Quốc có thể thực hiện ở Biển Đông trong vòng một năm tới, như xây dựng trên bãi cạn Scarborough mà Trung Quốc chiếm từ Philippines; triển khai máy bay chiến đấu tới Trường Sa, hoặc thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Hơn 53% số người tham dự nghiêng về khả năng Trung Quốc sẽ lập vùng ADIZ ở Biển Đông.

Về điều này, ông Gregory B. Poling, Giám đốc Dự án Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á của CSIS, nhận định: “Năm 2013, Trung Quốc đã áp đặt ADIZ ở biển Hoa Đông (nơi Trung Quốc tranh chấp với Nhật Bản ở quần đảo Senkaku/Điếu Ngư). Mọi tuyên bố chính thức của Trung Quốc từ đó tới nay đều nói rằng họ có quyền làm điều tương tự ở Biển Đông. Câu hỏi đặt ra là liệu Trung Quốc có thể buộc các nước phải tuân thủ điều này hay không. Trung Quốc gần như hoàn tất đường băng họ xây dựng ở Trường Sa. Có sự khác biệt giữa việc một số máy bay có thể đáp xuống đó với chuyện thi hành tuyên bố ADIZ, nhất là với Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ”. Ông Poling nói thêm rằng Trung Quốc sẽ hành động cả trên đất liền lẫn trên biển nhằm chứng tỏ không tuân thủ phán quyết đồng thời trừng phạt Philippines vì đã nộp đơn kiện.

Cuộc chiến ngoại giao

Trung Quốc thời gian qua đã tăng cường tìm kiếm hậu thuẫn của nhiều nước trong vụ kiện “đường lưỡi bò”. Hồi tháng 4/2016, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ủng hộ lập trường của Trung Quốc về việc giải quyết song phương tranh chấp Biển Đông. Người đứng đầu ngành ngoại giao Nga cũng kêu gọi “Các quốc gia ngoài cuộc ngừng can thiệp vào các cuộc đàm phán giữa các bên liên quan”.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng sau đó hoan nghênh phát biểu của Ngoại trưởng Nga, nói thêm rằng: “Bất cứ ai quan tâm đến hòa bình và ổn định ở Biển Đông nên hỗ trợ Trung Quốc và các nước liên quan trực tiếp giải quyết các tranh chấp thông qua đàm phán và tham vấn phù hợp với luật pháp quốc tế”.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình sau đó nhấn mạnh rằng đối với những vấn đề chỉ liên quan đến hai nước, Việt Nam theo đuổi biện pháp giải quyết song phương. Ông Bình nói rằng còn đối với những vấn đề liên quan đến các nước và các bên khác, ví dụ như quần đảo Trường Sa, thì không thể chỉ giải quyết song phương mà cần có sự tham gia của các bên liên quan.

Trong một động thái nhằm trấn an các đồng minh ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương trước khi PCA ra phán quyết, hải quân Mỹ ngày 18/6 đã triển khai hai hàng không mẫu hạm cùng nhiều tàu chiến tới tham gia tập trận trên biển Philippines. Hai đội tàu sân bay USS John C. Stennis và USS Ronald Reagan bao gồm hơn 12.000 thủy thủ, 140 máy bay và 6 tàu chiến khác. Mỹ nhiều lần tuyên bố chiến lược xoay trục sang châu Á cũng như việc tăng cường các hoạt động tự do hàng hải ở Biển Đông không nhằm “khống chế” sự trỗi dậy của Trung Quốc.